Kognitivna atrofija u doba vještačke inteligencije

Tokom čitave istorije čovječanstva, težnja ka povećanju efikasnosti u svakodnevnim poslovima i obavezama predstavljala je jedan od ključnih pokretača tehnološkog razvoja. Od pojave prvih alata pa sve do savremene upotrebe kompjuterskih sistema, ljudska težnja je uvijek bila usmjerena na to da se monotoni i repetitivni poslovi olakšaju, pojednostave ili u potpunosti zamijene efikasnijim i funkcionalnijim rješenjima.

Konstantno nastojanje da se dođe do napretka je dovelo do stvaranja jednog od najsloženijih savremenih tehnoloških izuma (vještačke inteligencije) i njegove upotrebe u standardnim aktivnostima. Bezbrojne mogućnosti ovog izuma, dovele su do hiperkonsumerističke instrumentalizacije istog, što za rezultat ima njegovu funkcionalnokonceptualnu hipertrofičnost u društveno-pragmatičkom kontekstu.

Prekomjerna upotreba AI tehnologije za rezultat ima da danas sve češće političari i ljudi od autoriteta koriste upravo nju za sastavljanje svojih obraćanja (izvor: ,,The Role of Artificial Intelligence in Political Advertising and Crisis Communication''). Diskurzivna dinamika se duboko transformiše, imamo situaciju gdje algoritamski vođeni obrasci selektuju i homogenizuju sadržaj, što dovodi do kompletnog ograničavanja pluralizma mišljenja. Uprkos činjenici da su automatizovani tekstovi praktični, nastaje problem jer ubrzo postaju dominantni nosioci narativa, potiskujući spontanost i kritičku refleksiju koja je kroz istoriju bila ključna za evoluciju javnog diskursa. Zbog prihvatanja pojedinaca da koriste iste pasivne forme izražavanja, latentno se podstiče kongitivna konformnost i smanjuje prostor za inovativne ideje. Prisutni filteri izuzetnu važnost daju repetitivnim šablonima u komunikaciji, umjesto interaktivnoj i raznolikoj razmjeni mišljenja. Kao posljedica automatizacije ovog procesa nastaje sveopšta erozija i krah autentične interpretativne moći čovjeka, s daljim smanjenjem mogućnosti racionalnog preispitivanja, autonomije u generisanju argumentacije i kreativnog suvereniteta.

Negativni efekti su pogotovo vidljivi unutar obrazovnih strukura. Intenzivna i nekritička utilizacija vještačke inteligencije u obrazovnom okruženju postupno potkopava kreativne sposobnosti mladih ljudi, narušavajući razvoj njihovog individualnog misaonog izraza. Prilikom sastavljanja i pisanja tekstova, lični stil koji se razvija pomoću pisanih provjera znanja tokom osnovne i srednje škole postaje dezintegrisan zbog nametanja uniformnosti od strane istovjetnih rješenja AI sistema. Ovakva tehnološka dominacija kreativnih procesa redukuje raznolikost izražavanja i ima krajnje restriktivan uticaj na formiranje sposobnosti sinaptičkog povezivanja konceptualnih elemenata u inovativne strukture. 

Na osnovu studije ,,Is it harmful or helpful? Examining the causes and consequences of generative AI usage among university students'' (studija je objavljena u International Journal of Educational Technology in Higher Education) vidimo jasne pokazatelje da prekomjerno korišćenje vještačke inteligencije vodi ka povećanoj pojavi prokrastinacije, smanjenju pamćenja i opadanju sveukupnog akademskog angažmana. Akademski prostor, koji važi za svojevrsni inkubator agrumentativne suprotstavljenosti i intelektualne radoznalosti, je pod direktnim rizikom da postane obični poligon standardizovanih rješenja koja nemaju lični pečat.

Unutar ovakvog ambijenta, pitanje odgovornosti ne može se posmatrati isključivo kroz prizmu tehnološkog razvoja, cjelokupna priča mora biti smještena u širi etički okvir. Opšta percepcija znanja se postepeno mijenja jer se umni procesi sve više delegiraju na digitalne sisteme. Znanje, posmatrano kao proces razumijevanja, se sve više svodi na prosti pristup informacijama. Time se narušava poznata veza između intelektualnog napora i kognitivnog sazrijevanja. U skorijoj budućnosti, brzina generisanja odgovora mogla bi postati glavna mjera kompetencije, dok će dubina uvida i sposobnost kritičkog razmišljanja gubiti na značaju.

Suština ove problematike ne leži u samom tehnološkom napretku, već u načinu na koji mu se pristupa i kako se dalje integriše u intelektualne procese svakog pojedinca. Bez ponovne afirmacije snažne mentalne discipline, krajnji rezultat biće propadanje kritičke svijesti. Posebnu pažnju treba posvetiti generacijama koje odrastaju i formiraju svoje kognitivne obrasce u okruženju stalne automatizacije. Za njih je neophodno stvoriti ambijent koji ih podstiče na razvijanje samostalnog prosuđivanja, umjesto oslanjanja na unaprijed generisane odgovore. Javna i akademska sfera imaju društvenu odgovornost da očuvaju intelektualni integritet i spriječe da njihovi prostori postanu mjesta gdje se stavovi pasivno preuzimaju. Dugoročne posljedice takvog ''relaksiranog'' pristupa postaće jasno vidljive kroz pad kreativnosti i slabljenje osjećaja lične odgovornosti za razmišljanje i djelovanje.