Brutalizam - Arhitektura koja nas prati

Brutalizam u arhitekturi je stil koji je postao prepoznatljiv tokom '50-ih, odnosno u periodu poslije Drugog svjetskog rata. Brutalizam se odlikuje velikim, sirovim betonskim strukturama i naglašavanjem funkcionalnosti nad estetikom.

Sam naziv brutalizam potiče od francuske riječi béton brut, što znači "sirovi beton", što označava upotrebu betona kao osnovnog materijala, ali i neuredan, nespretan izgled zgrada koje nisu prekrivene estetskim slojevima.

Brutalizam je postao vrlo popularan tokom 1950-ih i 1960-ih, ali je tokom 1970-ih počeo da gubi popularnost, jer su ljudi počeli da ga percipiraju kao hladan, neprijatan i "agresivan". U drugoj polovini 20. vijeka, brutalizam je bio podložan kritici, dok je u poslednjim decenijama doživio djelimičan povrata, djelimično i kroz umjetničke i kulturne pokrete koji ponovo vrijednuju njegovu iskrenost i čistoću dizajna.

Brutalizam je imao značajan uticaj na arhitekturu u bivšoj Jugoslaviji, gdje je postao dio šireg modernističkog pokreta, koji je bio u skladu s ideološkim i društvenim promjenama tog vremena. Brutalistička arhitektura u Jugoslaviji je često bila povezana s izgradnjom velikih državnih objekata, kulturnih centara, stambenih blokova, ali i sa specifičnim ideološkim potrebama socijalističkog društva, koje je težilo funkcionalnom i masovnom urbanizmu. Samo neki od njih su:

Jedan od najprepoznatljivijih brutalističkih objekata u Podgorici je zgrada Vlade Crne Gore, koja je izgrađena tokom 1970-ih. Zgrada je karakteristična po masivnim betonskim formama i jednostavnom, ali impozantnom dizajnu. Beton je korišćen u sirovom obliku, što je tipično za brutalizam, a čitav objekat nosi funkcionalni i institucionalni karakter koji je odgovarao socijalističkom društvu tog vremena.

Zgrada Skupštine Crne Gore, koja se danas koristi za različite administrativne funkcije, još je jedan primjer brutalističke arhitekture u Podgorici. Iako je kroz vrijeme pretrpjela određene renovacije, zadržava tipične osobine brutalizma poput otvorenih betonskih struktura i funkcionalnog pristupa oblikovanju.

Beograd – Genex Tower (Beograđanka): Genex je jedan od najpoznatijih brutalističkih spomenika u bivšoj Jugoslaviji. Ovaj kompleks u Beogradu izgrađen je 1970-ih godina i jedan je od simboličnih objekata socijalističkog modernizma u Jugoslaviji. Korišćenje betona u velikim masivnim formama, tekuće linije i monumentalni izgled tipični su za brutalizam.

Sarajevo – Vijećnica: Iako nije u potpunosti tipična brutalistička zgrada, rekonstruisana Vijećnica iz 1980-ih godina u Sarajevu ima jake elemente brutalizma u svom dizajnu. Upotreba betona i masivnih oblika u arhitekturi ovog objekta imala je za cilj da stvori impresivan izgled za javni prostor. Ovo je bio pokušaj da se stvori monumentalni prostor za vlasti socijalističke Jugoslavije.

Zagreb – Studentski centar: Ovaj kompleks u Zagrebu, koji je izgrađen tokom 1960-ih, jedan je od ključnih primjera brutalističkog stila u Hrvatskoj. Dizajnirao ga je arhitekta Vjenceslav Rihter, a zgrada je karakteristična po upotrebi betona, otvorenim i nepravilnim oblicima. Iako je bio funkcionalan i specifičan, mnogi su kritikovali izgled ove zgrade zbog surovosti i hladnoće.

Titov mauzolej – Kuća cveća, Beograd: Iako se ovdje beton koristi u određenoj mjeri i nije čist brutalizam, naglašavanje betonskih struktura u ovom objektu koji je posvećen Josipu Brozu Titu odražava estetske osobitosti brutalizma – neuredni, masivni oblici i "sirovi" materijal.

Brutalizam u bivšoj Jugoslaviji nije bio samo odgovor na funkcionalne i estetske izazove, već je bio i odraz ideološkog pristupa socijalističke vlasti, koja je željela stvoriti impozantne, ali praktične prostore. Beton je često bio simbol stabilnosti, jedinstva i trajnosti, koje su socijalističke vlasti željele prenijeti na građane.

Što se tiče istorijata brutalizma, mora se pomenuti i par imena koja su bila presudna za masovnu primjenu tog arhitektonskog pravca. 

Le Corbusier – Iako nije bio direktan osnivač brutalizma, Le Corbusier je ključna figura koja je postavila temelje za ovaj pravac. Njegov rad, posebno zgrada poput Unité d'Habitation u Marseju, sa velikim betonskim volumenima i funkcionalnim pristupom stanovanju, značajno je uticao na kasniji razvoj brutalističkog stila.

Peter i Alison Smitson – Britanski arhitektonski par, koji je bio ključan za formulisanje brutalističke ideologije, smatra se za izvorne arhitekte brutalizma. Njihova Hunstanton School (1949) i Robin Hood Gardens (1972) su primjeri čiste brutalističke estetike. Oni su smatrali da arhitektura treba da bude direktna, iskrena i da koristi materijale bez obzira na to da li su estetski prijatni ili ne.

cover photo: Pixabay